อีกไม่กี่วันก็จะข้ามผ่านพ้นปี 2018 ไปอีกแล้ว ไม่น่าเชื่อเลยว่าเรากำลังได้เดินทางผ่าน 20 ปีแรกของศตวรรษที่ 21 ในอีกไม่ช้า ทั้งๆที่ผ่านมาเรายังคงผลิตซ้ำสิ่งต่างๆจากศตวรรษที่  20 ออกมาไม่ขาดสาย ประหนึ่งว่าเราไม่สามารถสร้างสิ่งใดๆที่ดีไปกว่า หรือก้าวข้ามมันสมองของผู้คนเมื่อร้อยปีก่อนหน้านี้ได้สักที

ยิ่งวงการศิลปะด้วยแล้ว เราคงเห็นการรีไซเคิลความคิดกันอย่างไม่หยุดหย่อน ดั่งคำพูดที่ถูกอ้างถึงอยู่สม่ำเสมอว่า “ไม่มีอะไรที่มนุษย์สามารถคิดมาได้ใหม่หมดจดอีกแล้ว” นั่นหมายถึงเรากำลังเดินตามรอยเท้าผู้คนในรอบร้อยปีอย่างเป็นวัฏจักรอย่างนั้นหรือ? 

วงการภาพสตรีทก็เป็นงานศิลปะร่วมสมัยชนิดหนึ่งที่อาจจะอยู่ในวังวนนี้ไม่ต่างกัน ที่ในปีนี้เรารู้สึกได้ถึงการเวียนวนมาถึงปลายทางของยุคสมัย อาจจะไม่มีใครเลยที่เคยสถาปนาไว้หรอกว่าในยุคสมัยนี้คือยุคสมัยใด? ยุคทองหรือยุคมืดของวงการถ่ายภาพที่แร้นแค้นที่สุดนี้ (แน่นอนว่ายังไม่มีช่างภาพคนใดทำเงินเลี้ยงตัวได้อย่างเป็นกอบเป็นกำจากการถ่ายภาพสตรีท หรือบางคนก็อาจจะทำได้ต่อเมื่อ..ตัวได้ตายจากโลกนี้ไปแล้ว) 

แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าในช่วง 5-6 ปีที่ผ่านมา วงการภาพถ่ายสตรีทดูจะร้อนแรงมากที่สุดจนเป็นที่จับตาในวงการศิลปะโดยรวม ยกตัวอย่างที่ง่ายที่สุดก็คงจะเป็น Matt Stuart ช่างภาพสตรีทชื่อดังตั้งแต่ต้นยุค 2000 ก็ได้เข้าสู่กระบวนการเป็นสมาชิกช่างภาพเอเจนซี่ชื่อดังที่สุดของโลกอย่าง Magnum Photos เมื่อปี 2017 นั่นหมายถึงช่างภาพทุกแขนงต่างก็มองเห็นถึงความสำคัญของการถ่ายภาพแนวทางนี้อยู่ไม่น้อยเลย

แต่ความเหนื่อยล้าของเทรนศิลปะก็ย่อมเกิดขึ้นเป็นธรรมดา ในช่วงปีที่ผ่านมาเราเริ่มเห็นความอ่อนแรงของเทรนการถ่ายภาพสตรีทมากทีเดียว อาจจะด้วยความตีบตันที่ไม่มีงานใหม่ๆของศิลปิน หรือแม้แต่ศิลปินหน้าใหม่ที่ทำงานได้น่าสนใจมากพอก็เป็นได้ หรืออีกในที… การถ่ายภาพสตรีทกำลังผลัดใบไปสู่สิ่งใหม่?

iN-PUBLIC คือกลุ่มช่างภาพสตรีททรงอิทธิพลอย่างมากตั้งแต่ต้นยุค 2000s ดั่งที่กล่าวถึง Matt Stuart หนึ่งในสมาชิกของกลุ่มนี้ ก็ได้กลายเป็นสมาชิกของกลุ่มช่างภาพที่ทรงอิทธิพลที่สุดในโลกศิลปะร่วมสมัย นั่นหมายความว่าผลงานของ iN-PUBLIC ย่อมทรงพลังพอจะเขย่าโลกศิลปะร่วมสมัยในช่วงเกือบ 20 ปีที่ผ่านมานี้

อะไรที่ทำให้ iN-PUBLIC ทรงอิทธิพล? นั่นอาจจะเพราะเป็นความถูกที่ถูกเวลาด้วย เมื่อปี 2000 โลกได้เกิดเทคโนโลยีที่เปลี่ยนโลกไปตลอดกาล นั่นคือ “อินเตอร์เน็ต” ถ้าเรามองย้อนกลับไปตั้งแต่ยุคใดก็ตามในศตวรรษที่ 20 เราจะพบว่าการเติบโตของศิลปะร่วมสมัยจะเติบโตแบบ “ปัจเจก” คือทวีปใครทวีปมัน อเมริกาก็พยายามโตในแบบตัวเอง ยุโรปก็พยายามโตในแบบตัวเอง การ Crossover ทางวัฒนธรรมอาจจะไม่ได้มีให้เห็นมากนัก นั่นเป็นเพราะระยะทางของสองทวีปนี้ช่างห่างไกลกัน การแลกเปลี่ยนใดๆย่อมเกิดได้ยาก  

แต่เมื่ออินเตอร์เน็ตเกิดขึ้น… โลกถูกเชื่อมโลกเข้าโดยทันที การแลกเปลี่ยนองค์ความรู้เกิดขึ้นทันทีทันใด งานภาพสตรีทก็เช่นกัน.. iN-PUBLIC เป็นกลุ่มแรกที่เป็นการรวมตัวของช่างภาพสตรีทจากแต่ละมุมโลกเข้าไว้ด้วยกัน สมาชิก iN-PUBLIC สามารถสื่อสารกันผ่านอินเตอร์เน็ตข้ามโลก และรวมไปถึงผู้คนทั่วโลกก็ได้เสพงานของพวกเขาในทันทีทันใดด้วย ทำให้การขัดเกลาผลงานในรูปแบบใหม่เกิดขึ้นจากคนละมุมโลกกลายเป็นผลงานที่น่าตื่นตาตื่นใจสำหรับคนรุ่นใหม่ 

ถ้าถามช่างภาพสตรีทในยุค 10 ปีที่ผ่านมา แน่นอนว่าทุกคนก็คงได้รับอิทธิพลจากผู้คนกลุ่มนี้กันถ้วนหน้า ด้วยความสดใหม่ ตื่นตาตื่นใจ กลืนกินง่ายอย่างที่กล่าวไปแล้ว แต่…เมื่อความสดใหม่เดินทางมาถึงความเป็นแมส (Mass) อันหมายถึงเข้าถึงผู้คนในวงกว้างได้ นั่นก็ทำให้มันถูกตั้งอยู่ใน Safe Zone จนไม่อยากขยับตัวไปไหนอีก ไม่อยากจะถูกวิพากษ์ไปมากกว่านี้.. มันจึงเริ่มขาดความ “ร่วมสมัย” ลงไปทุกทีๆ

แม้ว่าในทุกๆปี iN-PUBLIC จะพยายามดึงเอาสมาชิกใหม่ๆเข้ามาร่วมทีม แม้แต่ช่างภาพสตรีทของไทยที่ทำชื่อเสียงอย่างมากในช่วงหลายปีมานี้อย่าง ทวีพงษ์ ประทุมวงษ์ ก็ได้เข้าไปร่วมกลุ่มเช่นกัน และสมาชิกอีกหลายคนที่เป็นเสมือน “เลือดใหม่” ให้กับ iN-PUBLIC ที่น่าสนใจ ดูเหมือนพวกเขาต้องการการถ่ายเลือดใหม่ไปแทนที่เลือดเก่า อย่างเช่น Charalampos Kydonakis หรือ Dirty Harry 

ในรอบไม่กี่ปีนี้ มีการวิพากษ์ต่อผลงานของกลุ่ม iN-PUBLIC อันเคยตั้งสถานภาพตนเองไว้ว่าคือ “บ้านของภาพสตรีท” (Home of Street photography) ถ้ากลับไปย้อนมองจากหนังสือภาพ 10 Years of iN-PUBLIC ซึ่งเป็นหนังสือภาพเล่มแรกของกลุ่มที่วางขายกันเองเมื่อปี 2010 จะพบว่า Nick ได้พูดถึงก่อนการก่อตั้ง iN-PUBLIC ถึงการเป็นชนกลุ่มน้อยที่ยังไม่มีที่ทางของ Street Photography ดังนั้นการพยายามบัญญติการถ่ายภาพสตรีทเอาไว้ว่ามันหมายถึงอะไร? (ถ่ายภาพในที่สาธารณะ เกิดขึ้นจริง ไม่จัดฉาก และบอกเล่าอะไรบางอย่างที่น่าสนใจ ไม่เหมือนใคร) อย่างชัดเจนที่สุดเท่าที่เคยมีมาในประวัติศาสตร์ จึงช่วยให้พวกเขามีที่ทางมากขึ้นในวงการภาพถ่าย เพราะที่ผ่านมาเกือบร้อยปี ก็ไม่มีใครพูดถึงว่า Street Photography เท่ากับ หรือควรทำ หรือไม่ควรทำอย่างไร? ซึ่งนั่นเอง..อาจจะเป็นสิ่งที่เหนี่ยวรั้งให้ iN-PUBLIC ยืดติดอยู่กับคำว่า “Street Photography” ในแบบที่เคยสร้างสรรค์เอาไว้

เมื่อใดก็ตามที่การวิพากษ์ได้เกิดขึ้น นั่นสมควรจะเป็นสัญญาณที่ดีของงานศิลปะร่วมสมัยว่ามันกำลังทำการสังคายนาผลงานเพื่อนำไปสู่สิ่งใหม่ แต่เมื่อไหร่ก็ตามที่การวิพากษ์ไม่ทำให้ผู้สร้างงานศิลปะนั้นเคลื่อนไหวและยังยึดเหนี่ยวจุดเดิม นั่นแปลว่าศิลปะนั้นๆกำลังถูก “ปฏิวัติ” โดยคนกลุ่มใหม่ที่มีความคิดไปข้างหน้าตามการหมุนของแกนโลก

ไม่ใช่ครั้งแรกที่ Nick พยายามรักษาที่มั่นของคำว่า “Street Photography” เมื่อปีก่อน เขาเคยรู้สึกถึงการที่ผู้คนไม่เข้าใจคำว่า Street Photography ในแบบที่เขาวาดไว้ จนกระทั่งพยายามสร้างแคมเปญที่ชื่อว่า #CANPUBPHOTO อันมาจาก Candid Public Photograph เพื่อรองรับการถ่ายภาพสตรีทในแบบของพวกเขา ที่เดิมทีก็คือ Street Photography นั่นแหล่ะ.. แต่ Nick มองว่ามันถูกกลืนกินด้วยความหมายที่แตกต่างออกไปจนเกินเยียวยา จึงเหมือนเปิดแผ่นดินขึ้นใหม่ซะเลย

แน่นอนว่าแคมเปญนั้นมันไม่ได้ผลหรอก… เขาพยายามอยู่ได้ไม่นานนัก ทุกอย่างก็เงียบหายไป การที่ Nick พยายามทำนั้น ถือว่าเป็นการวิพากษ์งานศิลปะแบบหนึ่งเช่นกัน เพียงแต่ผลของมันก็คือตกไป..  Street Photography เริ่มแปรเปลี่ยนไปอีกครั้งหรือ? เฉกเช่นต้นศตวรรษที่ 20 ที่ Street Photography มันก็เคยแปลได้ว่าเป็นคนถ่ายภาพให้นักท่องเที่ยวอยู่ริมถนนชองอลิเซ่นั่นแหล่ะ

สัญญาณที่มีมาอย่างต่อเนื่องภายใน iN-PUBLIC ก็มาถึงจุดแตกหัก เมื่อความไม่ลงรอยในความเห็นระหว่าง Blake Andrews หนึ่งในสมาชิกยุคแรกของ iN-PUBLIC กับ Nick Turpin ผู้ก่อตั้ง iN-PUBLIC ในกรณีที่มีการโหวตภาพ Picture of the Month ภายในกลุ่มประจำเดือนตุลาคม 2018 ที่ทางกลุ่มจัดขึ้น ผลปรากฏว่าภาพหนึ่งที่ถูกเลือกเป็นของ Blake Andrews เป็นการถ่ายด้วยไอโฟนในโหมด Pano ซึ่งทำให้เกิดเอฟเฟคประหลาดขึ้นในภาพ 

ในความเห็นของ Nick นั้น ถือว่าภาพนี้ไม่เป็นไปตามข้อกำหนดที่เห็นพ้องต้องกันมาโดยตลอดของกลุ่มว่าจัดอยู่ในหมวด Street Photography ซึ่งเขาถือว่าตัวเองและกลุ่ม iN-PUBLIC ได้ทำหน้าที่อย่างหนักเพื่อสร้างความหมายนี้ให้ออกไปยังวงกว้าง จะเรียกได้ว่าผู้คนหันมารู้จักภาพสตรีทในทศวรรษนี้ก็จากการกำหนดทิศทางของเขาและ iN-PUBLIC 

“ผมสร้าง iN-PUBLIC มาเพราะผมเห็นว่าภาพสตรีทมีวิธีการที่แตกต่างจากภาพถ่ายประเภทอื่นๆด้วยตัวของมันเอง สิ่งสำคัญคือการ ‘สังเกต‘ ในขณะที่ภาพของ Blakeใช้ไอโฟนถ่ายด้วยโหมด Pano นั้น มันทำให้เกิดการเพี้ยน บิดเบือนของภาพ จริงๆผมก็ชอบภาพนะ แต่ผมไม่คิดว่านี่คือภาพสตรีทแต่อย่างใด” 

จากประโยคแสดงความคิดเห็นของ Nick เราจะสามารถเห็นความ Conservative (ปกป้องความคิดดั้งเดิม) ที่ย้อนแย้งอยู่ในการถ่ายภาพร่วมสมัย…. แน่นอนว่ามันไปด้วยกันไม่ได้ เสมือนจับเอาคู่ตรงข้ามมาอยู่ด้วยกัน เป็นเรื่องปกติที่เมื่อสิ่งใดได้รับการยอมรับในวงกว้างอย่างยาวนาน ได้เริ่มถูกท้าทายด้วยสิ่งที่เกิดขึ้นใหม่  การถกเถียงนั้นย่อมนำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงอะไรบางอย่าง เพราะถ้ามันไม่เปลี่ยนแปลง… Street Photography เองนั่นแหล่ะก็จะเป็นสิ่งที่ตายไปซะเอง

และในกรณีนี้… คนที่ยอมตายจาก iN-PUBLIC ไปก็คือ Nick Turpin และ Nils Jorgsensen สมาชิกดั้งเดิมของกลุ่ม iN-PUBLIC โดยเฉพาะ Nick ซึ่งถือว่าเป็นผู้ก่อตั้งอย่างแท้จริง นั่นย่อมทำให้วงการภาพถ่ายต้องหันมามองเหตุการณ์ในครั้งนี้

• 

• 

• 

• 

อะไรคือความเห็นที่แตกต่างในการถกเถียงครั้งนี้??  Nick ซึ่งมีหลักการยึดถือ “ความจริง” ที่เกิดขึ้นในภาพว่ามันต้องเป็น “ความจริงที่เป็นไปได้” หมายถึงต่อให้ทุกอย่างในภาพสตรีทจะดูเหนือจริงยังไง แต่สิ่งนั้นก็เกิดขึ้นจริงๆ ไม่ใช่การตกแต่ง แก้ไข เราทำหน้าที่เพียงผู้จับภาพและไม่บิดเบือนมัน

จากคำจำกัดความภาพสตรีทในความหมายของ Nick จึงเห็นแย้งที่ว่า เอฟเฟคในภาพของ Blake คือการตกแต่ง แก้ไข บิดเบือน แต่… ถ้าเราพูดถึงการโต้แย้งนี้ มันเกิดขึ้นมาทุกยุคทุกสมัยเมื่อเทคโนโลยีใหม่ๆถูกนำมาใช้ เช่น การใช้ Flash ซึ่งไม่ใช่แสงธรรมชาติ แต่เป็นแสงที่เกิดขึ้นจากคนถ่ายแล้วไปมีผลต่อภาพ เป็นต้น

บทสรุปของเรื่องนี้จะอยู่ที่ตรงไหน? ก่อนหน้านี้การเข้ามาของ Charalampos Kydonakis หรือ Dirty Harry ก็เกิดการถกเถียงคล้ายๆกัน บางภาพของ Dirty Harry ที่ดูเหมือนการเซ็ทเอาส่วนใดส่วนหนึ่งของตัวเองเข้าไปอยู่ในภาพ หรือแม้แต่การตกแต่งโทนสีภาพอย่างหนักนั้น จะยังอยู่ในกรอบดั้งเดิมของ iN-PUBLIC มั๊ย ซึ่งในครั้งนั้นก็มีการยอมถอยคนละก้าวอยู่เหมือนกัน 

แล้วถ้าวันนี้?.. ในวันที่ iN-PUBLIC ไม่มี Nick Turpin อีกต่อไป ความหมายของการถ่ายภาพสตรีทจะเปลี่ยนไปอีกแค่ไหน? การยอมรับใหม่ๆกำลังจะเกิดขึ้น เรากำลังจะได้เห็นมุมมองใหม่ๆของภาพสตรีท? หรืออีกในที.. ภาพสตรีทอาจจะถูกกลืนกินกลับไปเป็นเพียง “Photography” เฉยๆที่ไม่มีคำจำกัดความเหมือนเดิม ดั่งเช่นที่ Garry Winogrand ช่างภาพสตรีทระดับมาสเตอร์ ผู้ไม่เคยอยากให้ใครเรียกว่าช่างภาพสตรีทเคยกล่าวไว้

“ผมก็แค่ถ่ายภาพอะไรที่ผมเห็นว่ามันดูจะถ่ายได้น่ะ“

คงปฏิเสธไม่ได้ว่า Robert Frank คือหนึ่งในผู้ทรงอิทธิพลในโลกของศิลปะภาพถ่ายยุคใหม่ ในวัยที่ล่วงเลยมาถึง 94 ปีแล้ว เขาผ่านร้อนผ่านหนาวทั้งในหน้าที่การงาน และชีวิตส่วนตัวที่หนักหนาไม่แพ้กัน

Continue reading “ศิลปะเยียวยาชีวิต กับใจที่แตกสลายของ Robert Frank” →